| Terug naar Genre |
 |
|
 |
Rating: Great |
Voor een plaat die een mythische status heeft bereikt in de Braziliaanse muziek, heeft João Gilberto een eigenaardige, beslist niet-Braziliaanse oorsprong. In 1973 checkte João, alleen vergezeld door een relatief onbekende percussionist genaamd Sonny Carr, in bij Polygram’s muziekstudio in Englewood Heights, New Jersey, midden in een zelfopgelegde ballingschap in de Verenigde Staten en, kortstondig, Mexico die achttien jaar zou duren. Bijna niemand herinnert zich dit nog, maar de geluidstechnicus voor de sessies was Wendy Carlos, een componiste die naam had gemaakt met een compilatie van elektronisch gesynthetiseerde Bachdeuntjes genaamd Switched-On Bach en die overigens een paar maanden voor de opnamedatum een geslachtsveranderende operatie had ondergaan (ze was geboren als Walter Carlos). Het resultaat was een plaat die, voor veel luisteraars, de apotheose van bossa nova is: het album waarnaar João bekeerlingen zich wenden als al het andere faalt om hun weerbarstige heidense vrienden te dopen – de zuivere, verkwikkende klanken spoelen over hen heen om hen een helder zicht te geven, een gezuiverde geest. João is nooit een rusteloze vernieuwer geweest, maar wel een artiest die eind jaren vijftig een geheel nieuwe manier van spelen bedacht en daar de rest van zijn leven aan heeft gesleuteld: Er was de zoete, stroperige stijl van de vroege meesterwerken, objectlessen in beknoptheid; de samenwerking met Stan Getz, die bossanova versmolt met westkustjazz (en, aantoonbaar, beide afzwakte in het proces); de lange, uitgestrekte suites van Amoroso/Brasil, compleet met synthesizers en Engelse teksten. Op João Gilberto, in de volksmond bekend als zijn witte album, nam João die stijl en schuurde die zo grondig af dat alleen de essentie overbleef: een akoestische gitaar, de meest spaarzame percussie en een reeks gefluisterde melodieën, eindeloos herhaald, die zich nestelen in de hersenen en naar de eeuwigheid gebaren.
De fascinatie van de plaat ligt in de manier waarop het een welbekend genre, bossa nova, neemt en het omvormt om een frisse manier van denken over muziek te suggereren. João schrapt de bekende blauwdruk van het lied als een geleidelijke, lineaire ontvouwing naar een emotionele climax en resolutie, en biedt in plaats daarvan een muziek van verstilde, minimalistische herhaling – geen horizontale progressie maar een verticale opeenstapeling van de ene iteratie na de andere. Er zit een opmerkelijke cumulatieve kracht in deze herhaling: tegen de tijd dat je het vierde refrein van “Aguas de Março”, het openingsnummer, bereikt, voel je de stuwende kracht van het verzamelde momentum – de traagheid, stil maar onverbiddelijk, van ronde na ronde van donzige vocalen, geloken als een intiem geheim. Het effect is om je aandacht te vestigen op de capillaire verschillen tussen elke herhaling: de kleine verschuivingen in syncopen, de spontaan losgelaten versieringen, de manier waarop “Eu Quero Um Samba”, dat gelijkmatig begint, uiteindelijk naar swing neigt. En natuurlijk om je te hypnotiseren. “Valsa”, samen met “Undiú” het enige originele nummer van João, is een slaapliedje dat hij schreef voor zijn dochter (toen zeven). Maar eigenlijk heeft alles van João Gilberto een sussende slaap; het is een soort trance-muziek, en in het licht veranderde bewustzijn dat het in je opwekt, bereik je een staat van verhoogde ontvankelijkheid voor de prachtige emotionele vracht. Het baant zich een weg in je met de luie vastberadenheid van sap door een eik – langzaam reizend, voedend – en je zult merken dat je er bijna onverklaarbaar naar terugkeert.
Het is ook vreemd allesomvattend: op een manier waar alleen João toe in staat was, neemt het alle soorten van Braziliaanse muzikale restjes – de stoffige, vergeten melodie opgebaggerd uit de kluizen van decennia geleden, het cutting-edge product van de (toen recente) Tropicalia beweging – en versmelt ze tot een verenigde soliditeit. Zo is er “Na Baixa do Sapateiro”, een oud stuk van Ary Barroso, de legendarische sambista die al negen jaar dood was; op deze plaat wordt het getransmuteerd tot een klein wonder van bijna-telepathische communicatie, waarbij João snelle, onvoorspelbare salvo’s van akkoorden afvuurt terwijl Carr, verbazingwekkend genoeg, gelijke tred houdt op een high-hat. Er is Caetano Veloso’s “Avarandado,” een hoogtepunt onder de hoogtepunten, dat niet zozeer bossa nova is als wel een reeks lome arpeggio’s aaneengeregen door zang die bijna schokkend intiem is. Braziliaans Portugees komt het best tot zijn recht in de zang van nummers als deze; en iets fundamenteels over de mensen die het spreken – hun lieflijkheid, zachtheid en gemakkelijke, ontspannen lichamelijkheid – wordt gedistilleerd in de lettergrepen. Je zult natuurlijk je eigen favorieten ontwikkelen – het zenraadsel dat “Undiú” is, misschien, of het verslavende “Eu Quero Um Samba,” of het onbedwingbaar vrolijke duet “Izaura,” waarin een tweede, vrouwelijke stem (van Miucha, de jongere zus van Chico Buarque) zich bij die van João voegt om de plaat af te sluiten. Ik denk dat “É Preciso Perdoar” altijd de mijne zal blijven, een aubade zo grimmig en meedogenloos mooi – en, op zijn ingetogen manier, zo wanhopig – dat je heen en weer geslingerd wordt tussen het voortdurend willen horen en overweldigd worden door de snijdende intensiteit, de concentratie. Net als het album zelf, lijkt het te materialiseren uit de ether, schuifelend als een locomotief die je ‘s nachts op grote afstand hoort, en dan net zo onmerkbaar te verdwijnen – snel, vastberaden en een beetje verwoestend.
= Full Album Play List =
= Track List =
